(GDVN) - Trung thành với Tổ quốc sẽ không bị ràng buộc bởi đảng phái, phe cánh, sẽ không bị chi phối bởi những lợi ích nhỏ nhen hay những toan tính thấp hèn.
Chiều ngày Thứ Sáu 15/1, Quốc hội khóa 13 của Cộng hòa Singapre đã khai mạc phiên họp đầu tiên với 91 Nghị sĩ, theo The Straits Times.
Trong phiên họp đầu tiên này, các Nghị sĩ Quốc hội khóa mới tiến hành một nghi lễ quan trọng, trước khi thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình theo quy định của Hiến pháp và pháp luật nhà nước Cộng hòa Singapore.
Đó là tất cả các Nghị sĩ tuyên thệ trung thành với Tổ quốc Singapore. Đây là một việc hệ trọng đảm bảo Quốc hội Singapore là cơ quan đại diện cho ý chí của người dân và quyền lực của nhân dân Singapore.
Trung thành với Tổ quốc sẽ không bị ràng buộc bởi đảng phái, phe cánh, sẽ không bị chi phối bởi những lợi ích nhỏ nhen hay những toan tính thấp hèn.
Việc thể hiện lời thề về lòng trung thành với Tổ quốc là một trong những yếu tố làm nên sức mạnh của chế độ chính trị tại Cộng hòa Singapore. Có thể xem đây là cội nguồn cho đoàn kết dân tộc và từ đó làm nên những kỳ tích của đảo quốc này.
Việc đặt ra nguyên tắc Nghị sĩ Quốc hội thể hiện lòng trung thành với Tổ quốc trước khi thực hiện vai trò của mình là ý tưởng tuyệt vời, đồng thời cũng là một trong những đóng góp quan trọng của cố Thủ tướng huyền thoại Lý Quang Diệu đối với việc hoàn thiện thể chế chính trị tại Singapore.
Tổ quốc là sức mạnh
Cũng cần nhắc lại rằng, cố Thủ tướng Lý Quang Diệu thời đi học luôn là người đứng đầu trong các kỳ thi và các khóa học mà ông tham gia. Ông theo học luật tại Đại học nổi tiếng Cambridge của nước Anh.
Là một luật sư tài năng, ông có đủ tầm nhận thức và đủ lượng kiến thức để tìm được những gì tiến bộ nhất của các quốc gia trên thế giới để vận dụng vào thực tế tại đất nước mình.
Trong những giá trị của văn minh nhân loại mà ông Lý Quang Diệu chắt lọc được, có những nguyên tắc trong lĩnh vực xây dựng hệ thống pháp luật, nhằm đảm bảo pháp huy tốt nhất sức mạnh của chế độ chính trị cho sự phát triển của đất nước Singapore nhỏ bé và khó khăn. Và ông đã đúng khi mang lại thành công cho đảo quốc này.
Là người được giao quyết định vận mệnh quốc gia trong những thời điểm khó khăn nhất, khi người dân đất nước này còn chưa hiểu được đâu là biểu trưng của Tổ quốc mình, vì vậy ông Lý Quang Diệu xác định nhiệm vụ của mình là phải phát huy sức mạnh của đoàn kết xã hội.
Có lẽ ông Lý Quang Diệu nhận thấy, sự thiêng liêng của Tổ quốc là khởi nguồn quan trọng nhất quy tụ tình đoàn kết dân tộc để tạo nên sức mạnh quốc gia.
Với thể chế chính trị của Cộng hòa Singapore, việc công dân tham gia ứng cử để trở thành ứng cử viên, rồi thực hiện tranh cử để thắng cử - được bầu là những người đại diện cho ý nguyện và quyền lực của nhân dân, sẽ gây nên những chia rẽ, mâu thuẫn trong quá trình ấy.
Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long tuyên thệ trung thành với Tổ quốc. Ảnh: The Straits Times.
Bởi lẽ, trong chính trị là có tổ chức, có đảng phái, nghĩa là khởi phát của hoạt động chính trị là có mâu thuẫn. Vì vậy sẽ có thủ đoạn, thủ thuật, nghệ thuật trong quá trình tiệm cận quyền lực. Lợi ích đảng phái sẽ là yếu tố chi phối trực tiếp nhất những cá nhân – những ứng cử viên – trong quá trình khẳng định mình là người phù hợp nhất đại diện cho quyền lực của nhân dân.
Khi kết thúc quá trình tranh cử bằng một cuộc bầu cử có kết quả thì cũng là lúc xã hội bị ảnh hưởng bởi mâu thuẫn cá nhân, tổ chức, đảng phái – tức là quyền lực nhân dân bị phân tán, sức mạnh quốc gia bị suy giảm. Điều đó cũng có nghĩa một cơ quan quyền lực hình thành sau mỗi kỳ bầu cử luôn chứa đựng những chia rẽ, mâu thuẫn nội tại.
Vậy làm sao phát huy tối đa sức mạnh của dân tộc – đó là yêu cầu đặt ra cho những người nắm giữ vận mệnh quốc gia như ông Lý Quang Diệu. Và ông đã tìm được cách thức tốt nhất để đáp ứng yêu cầu đó bằng cách xây dựng nên nguyên tắc: Tuyên thệ trung thành với Tổ quốc. Từ đây Tổ quốc trở thành quyền năng, sức mạnh của chế độ.
Nếu tất cả vì Tổ quốc – Tổ quốc là trên hết thì những mâu thuẫn chính trị gần như sẽ bị xóa nhòa và điều đó làm cho người ta có trách nhiệm hơn trong việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình theo quy định của pháp luật. Người ta cống hiến trong niềm tự hào thì đương nhiên sẽ đạt hiệu quả cao nhất.
“Đây là một nghi thức long trọng và trang nghiêm. Chúng tôi cam kết trung thành và vinh dự thực hiện nhiệm vụ của chúng tôi để phục vụ người dân Singapore bằng khả năng tốt nhất của mình.
Nghị viện là nơi diễn ra những tranh luận và thông qua những đạo luật, liên quan đến những vấn đề quan trọng ảnh hưởng đến lợi ích của nhân dân và đất nước chúng tôi”, The Straits Times dẫn lời bà Amy Khor, một Nghị sĩ Quốc hội Singapore nói sau lễ tuyên thệ.
Dư luận hay nói màu cờ sắc áo làm nên sức mạnh trong các hoạt động đua tranh giữa các quốc gia về nghệ thuật và khoa học. Trong chính trị điều ấy cũng tạo nên sức mạnh không kém. Và cố Thủ tướng Lý Quang Diệu đã vận dụng thành công điều đó trong việc xây dựng nguyên tắc hoạt động của bộ máy nhà nước tại Cộng hòa Singapore.
Một cơ chế kiểm soát quyền lực tuyệt vời
Khi tuyên thệ trung thành với Tổ quốc thì cũng đồng nghĩa là trung thành với lợi ích của nhân dân vì Tổ quốc là của tất cả người dân. Khi người ta đi ngược lại lời tuyên thệ trung thành nghĩa là người ta phản bội Tổ quốc – đó là phạm tội hình sự.
Lúc nàocác Nghị sĩ Quốc hội làm việc đúng với trách nhiệm và vai trò là người đại diện quyền lực của nhân dân thì lúc đó cuộc sống diễn ra bình thường và xã hội bình yên. Khi người ta có ý định vi phạm pháp luật thì xã hội có mầm mống của nguy cơ bất ổn.
Nhưng làm sao phát hiện và ngăn chặn sớm được điều ấy? Bởi lẽ nếu lúc phát hiện được thì nó cũng đã cấu thành tội phạm, nghĩa là việc ngăn chặn đã thất bại.
Cố Thủ tướng Lý Quang Diệu – người góp công lớn cho việc xây dựng hệ thống pháp luật tại Cộng hòa Singapore. Ảnh: The Straits Times.
Song việc tuyên thệ trung thành với Tổ quốc trước khi nhận nhiệm vụ đã là một sự tiết chế đối với tham vọng của cá nhân, hình thành nên một rào cản vô hình, hướng suy nghĩ và hành động của con người ta vào sự thiêng liêng của Tổ quốc. Một cơ chế tự kiểm soát đã hình thành ngay trong từng con người đại diện cho quyền lực của nhân dân.
Một Nghị sĩ Quốc hội có thể có lỗi với đảng phái chính trị của mình vì có nhiều lợi ích của đảng phái không phải là lợi ích của đất nước.
Một Nghị sĩ Quốc hội có thể có lỗi với người dân ở nơi mà mình đại diện – đơn vị bầu cử - vì lợi ích vùng miền trong nhiều trường hợp không hoàn toàn tương đồng với lợi ích quốc gia.
Một Nghị sĩ Quốc hội có thể có lỗi với chính quyền vì nhiều khi lợi ích của chính quyền không hoàn toàn là lợi ích dân tộc.
Tuy nhiên, một Nghị sĩ Quốc hội chỉ có lỗi với Tổ quốc nếu không trung thành. Như vậy, với nguyên tắc tuyên thệ thể hiện lòng trung thành với Tổ quốc của từng Nghị sĩ Quốc hội, tất cả những lợi ích mang tính cục bộ địa phương hay bè phái, đảng phái chính trị đều không thể chi phối đến việc họ thực quyền và nghĩa vụ đại diện cho quyền lực của nhân dân.
Cơ sở đầu tiên và quan trọng nhất để đánh giá thành công hay thất bại của một Nghị sĩ Quốc hội trong quá trình thực hiện trách nhiệm của mình phải là lòng trung thành với Tổ quốc, với quyền lợi của nhân dân, sau đó mới tới giá trị của những ý kiến, sáng kiến của họ trong quá trình thực hiện quyền và nghĩa vụ của mình.
Việc tuyên thệ trung thành với Tổ quốc đã được thực hiện tại nhiều quốc gia, nhưng chỉ áp dụng cho những người đứng đầu các cơ quan quyền lực nhà nước, chẳng hạn như Tổng thống, Thủ tướng…, chứ không phải áp dụng với tất cả những Nghị sĩ dân bầu. Điều đó chứng tỏ không có sự bình đẳng. Ở Singapore, điều đó đã được khắc phục.
Ở Mỹ - quốc gia có trình độ cao về xây dựng pháp luật – sẽ không thể xảy ra tình trạng chính phủ phải ngưng hoạt động vì thiếu ngân sách chi cho hoạt động của bộ máy hành pháp, nếu tất cả các Nghị sĩ và Dân biểu hai viện Quốc hội Mỹ đều tuyên thệ trung thành với Tổ quốc. Bởi lẽ nguyên nhân chính phủ của Tổng thống Obama phải ngưng hoạt động là do mâu thuẫn đảng phái chính trị.gây ra.
Trung thành với Tổ quốc không chỉ là vấn đề liên quan đến an ninh chính trị hay chủ quyền quốc gia như nhiều người hay giới hạn phạm vi của khái niệm này. Trung thành với Tổ quốc còn liên quan đến cơ chế đảm bảo lợi ích của nhân dân. Vì vậy, những hành động làm phương hại đến vấn đề này đều bị xem là hại dân hại nước.
Người dân Singapore ngày nay tự hào về một đất nước Singapore phát triển và phồn vinh, người dân có mức sống cao và xã hội khá ổn định. Đó là những thành quả của sự đoàn kết xã hội, của những chính sách hợp thời của chính phủ và của trí tuệ và tâm huyết của nhà lãnh đạo lập quốc Lý Quang Diệu.
Tổng thống Singapore Tony Tan phát biểu trong phiên khai mạc kỳ họp thứ nhất, khóa 13 của Quốc hội nước Cộng hòa Singapore. Ảnh: The Straits Times.
Tuy nhiên, tất cả những thành quả ấy chỉ có được khi nhà nước Cộng hòa Singapore xây dựng được một cơ chế hoạt động ổn định, đảm bảo mọi thành quả đạt được trong xây dựng đất nước phải được lưu giữ, tạo nên nền tảng cho xã hội tương lai.
Để làm được điều ấy thì việc hoàn thiện thể chế - cơ chế thực hiện quyền lực nhân dân – là một trong những yếu tố quan trọng nhất.
Một thể chế chính trị khó có thể gọi là hoàn thiện nếu nó không được xây dựng và vận hành bắt đầu từ lòng trung thành với Tổ quốc của những người tham gia vào việc khẳng định tính ưu việt của thể chế ấy, cũng chính là tính ưu việt của chế độ chính trị - vì Tổ quốc, vì lợi ích của nhân dân.
"Đây là thành quả trong 50 năm, chính quyền đất nước chúng ta được hình thành và thực hiện những chính sách hợp lý để cải thiện cuộc sống của mọi người dân. Chúng ta đã có nền chính trị tốt vì các chính sách của chúng ta đều hướng tới việc đáp ứng lợi ích cho tất cả mọi người.
Chúng ta đã có những chính sách tốt vì chế độ chính trị của chúng ta được mở rộng không gian chung trong hoạt động", The Straits Times dẫn lời Tổng thống Singapore Tony Tan trong phiên khai mạc kỳ họp thứ nhất, khóa 13 của Quốc hội Singapore.
Từ việc Nghị sĩ Quốc hội Singapore thể hiện lòng trung thành với Tổ quốc trong một nghi lễ trang trọng trước khi bắt đầu một nhiệm kỳ hoạt động của mình, có thể thấy rằng Singapore không thể trở thành một hình mẫu cho nhiều quốc gia trên toàn thế giới về thành công trong xây dựng đất nước, nếu sự trung thành với Tổ quốc không là nền tảng nhận thức của những con người đại diện cho ý nguyện và quyền lực của nhân dân.
Ngọc Việt
---------------
Hệ quả không định trước
“Quyền lực thường tha hóa và quyền lực tuyệt đối sẽ tha hóa tuyệt đối”. (Lord Acton)
“Hệ quả không định trước” (unintended consequences) là một quy luật diễn ra trong nhiều lĩnh vực, nhưng ít người để ý, lại càng ít người biết cách vận dụng để lý giải thực tế trái chiều hoặc tác động làm thay đổi hiện trạng. Có thể do vướng chấp nên người ta dễ bị “điểm mù” (blind spot) che khuất tầm nhìn, nên tuy mắt sáng nhưng không nhìn thấy, hoặc thấy nhưng không chịu thừa nhận. Vì thế mới có câu, “người mù nhất là người không chịu nhìn” (Hoặc người điếc nhất là người không chịu nghe).
Hãy thử tìm hiểu quy luật này để vận dụng nhằm lý giải một số thực tế hoặc tác động làm thay đổi dòng chảy của sự kiện, trong bối cảnh tranh giành quyền lực đang diễn ra hiện nay.
Càng gần Đại hội, không khí càng nóng lên, tuy giữa Mùa Đông. Có nhà bình luận nói chưa thấy Đại hội Đảng nào lại căng thẳng, kịch tính và quyết liệt như lần này. Trong khi các phe nhóm phân hóa sâu sắc, choảng nhau quyết liệt một mất một còn, để tranh giành quyền lực (và lợi ích), thì giới trí thức đòi dân chủ và nhân quyền cũng như giới truyền thông cũng phân hóa không kém. Một số ngộ nhận, ủng hộ “ông này”, chống “ông kia” một cách quyết liệt, thâm chí thóa mạ nhau. Việt Nam chưa đa đảng nhưng đã “đa nguyên” một cách bất bình thường (như kinh tế thị trường định hướng XHCN). Vì truyền thông trực tuyến có vai trò ngày càng lớn, nên bị các phe nhóm thao túng (như công cụ của họ) trong cuộc chiến truyền thông, tung tin thật giả lẫn lộn, làm dư luận càng dễ ngộ nhận. Tuy chưa biết ai thắng ai thua, nhưng thấy rõ người Việt càng bị chia rẽ thì đất nước càng suy yếu, trước hiểm họa bành trướng của Trung Quốc.
Xét theo khía cạnh này thì đó là một hệ quả đáng buồn và nguy hiểm (vì dễ mất nước). Nhưng xét theo khía cạnh khác, thì những gì tồi tệ đang diễn ra có thể dẫn đến một “hệ quả không định trước”, làm xuất hiện cơ hội thay đổi đột phá, biến điều không thể thành có thể. Nói cách khác (theo “quẻ biến”), thì “càng xấu xa lại càng tốt”, theo tư duy đột phá “ngoài cái hộp” (out-of- the- box thinking).
Một vài dẫn chứng
Năm 1983, tại một hội nghị quốc tế về bệnh lý “erectile dysfunction” (liệt dương) ở Las Vegas, nhà nghiên cứu Giles Brindley đã bất ngờ tụt quần để trưng bày “của quý” đang cương cứng, trước khi thuyết trình về vấn đề này. Bằng một hành động gây ấn tượng mạnh, Brindley đã có công thức tỉnh cộng đồng y khoa về một vấn nạn của xã hội loài người mà lúc đó chưa có lời giải. Các hãng dược phẩm lớn đã nhận ra cơ hội thị trường tiềm năng và đổ xô vào nghiên cứu. Nhưng mãi đến năm 1995 hãng dược Pfizer mới nghiên cứu và bào chế thành công thuốc Viagra, làm cải thiện chất lượng cuộc sống cho hàng triệu người trên thế giới bị bệnh lý ED (thiểu năng tình dục), và do đó họ thu được hàng tỷ đô-la lợi nhuận.
Nhưng ít người biết rằng Viagra là “hệ quả không định trước” của một dự án nghiên cứu của Pfizer (từ năm 1991) về hóa chất Sildenafil dùng để điều trị bệnh nhồi máu cơ tim (chứ không phải “cơ chim” đâu). Trong khi làm thí nghiệm lâm sàng, các nhà nghiên cứu đã tình cờ phát hiện ra một dược tính kỳ diệu khác của Sildenafil có thể làm cương dương. Và thế là trong mấy năm sau đó, Pfizer đã quyết định đầu tư lớn cho các trung tâm nghiên cứu về Sildenafil tại Anh, Mỹ và các nước khác, để tìm ra bằng được phương thuốc điều trị bệnh lý ED, và đến năm 1995 họ đã thành công, đáp ứng nhu cầu thị trường theo “Chỉ số Quốc tế về Chức năng Cương dương” (International Index of Erectile Function).
Hãy lấy một ví dụ khác cho đỡ “nhạy cảm”. Ai cũng biết trong thế kỷ 18 và 19, những người Pháp thực dân đã đến Việt Nam (và Đông Dương) để chiếm và khai thác thuộc địa, gây nhiều đau khổ, oán hận cho người dân bản địa, dẫn đến cách mạng giải phóng dân tộc và chiến tranh khốc liệt (đến tận 1954). Đấy là một trang sử đau buồn về chế độ thực dân cũ (cho cả hai dân tộc). Nhưng bên cạnh những người Pháp thực dân tham lam, còn có những người Pháp tử tế đã làm nhiều việc tốt lành để khai minh cho người dân bản địa, đóng góp phát triển một đất nước còn lạc hậu. Đó là cha Alexandre de Rhodes (1591-1660) và những người khác, đã có công sáng tạo ra chữ quốc ngữ cho người Việt, một bước ngoặt về văn hóa. Đó là Louis Pasteur (1822-1895) và Alexandre Yersin (1863-1943) và những người khác, là những nhà khoa học và bác sỹ mà tên tuổi và việc làm của họ đã gắn bó với người dân bản địa như là ân nhân đã tìm cách cứu họ khỏi những nạn dịch. Đó là danh họa Victor Tardieu (1870-1937) và đồng nghiệp, đã sáng lập ra trường Mỹ thuật Đông dương (Ecole des Beaux Arts de l’Indochine, 1925), cái nôi của một thế hệ danh họa Việt Nam, đã để lại những kiệt tác bất tử cho đời sau. Đó là các kiến trúc sư C. Batteur và E. Hébrard và những người khác, đã thiết kế hầu hết các biệt thự và công sở tại Hà Nội (và Sài Gòn). Đó là vài dụ về “hệ quả không đinh trước” trong lịch sử quan hệ Pháp-Việt, đã để lại những di sản văn hóa, y học, hội họa, kiến trúc… như “sức mạnh mềm” kết nối hai dân dân tộc, bất chấp trang sử thực dân đau buồn.
Một ví dụ khác là Chiến tranh Việt Nam đẫm máu (kết thúc 1975) cũng để lại một trang sử đau buồn mà 40 năm sau vẫn còn ám ảnh người Mỹ và người Việt, như bóng ma của quá khứ. Mãi 20 năm sau (1995) hai nước mới bình thường hóa quan hệ, và cựu bộ trưởng Quốc phòng Robert McNamara mới thừa nhận sai lầm về Việt Nam. 40 năm sau, hai nước trở thành đối tác toàn diện (và đang trở thành đối tác chiến lược) để ngăn chăn sự trỗi dậy đầy hiếu chiến của Trung Quốc, đặc biệt là tại Biển Đông. Trước đây Mỹ đánh (Bắc) Việt Nam để ngăn chặn Trung Cộng. Sau đó họ lại bắt tay với Trung Cộng (bằng Shanghai Communique và “Constructive Engagement”) để chống Liên Xô và Việt Nam. Nay Mỹ lại “xoay trục”, hợp tác với Việt Nam để ngăn chặn Trung Cộng. Lịch sử đang lặp lại, với những “hệ quả không định trước”.
Bên cạnh những di họa của chiến tranh (như bom mìn, chất độc da cam), còn có những “hệ quả không định trước” như “sức mạnh mềm” gắn kết hai dân tộc. Đó là mối quan hệ “vừa yêu vừa ghét” (love hate) giữa hai cựu thù, nay trở thành đối tác chiến lược. Đó là thế hệ những cựu chiến binh của Vietnam War như thượng nghị sỹ John Kerry và John McCain, đại sứ Pete Peterson, và rất nhiều người khác (cả cựu binh và nhà báo, nhà văn và nhà buôn…) đã không quên được Việt Nam vì ám ảnh của quá khứ và lương tâm, làm chiếc cầu nối giữa hai dân tộc. Họ đã dũng cảm trong hòa bình (cũng như trong chiến tranh) để góp phần hòa giải hai dân tộc và hàn gắn vết thương chiến tranh, xây dựng một thế giới tử tế hơn.
Một “hệ quả không định trước” khác của Vietnam War là sự hình thành cộng đồng người Viêt tại Mỹ, với gần 2 triệu người đã định cư vào các thời điểm khác nhau. Bên cạnh đặc điểm phức tạp do bị phân hóa sâu sắc (như bộ phim “Terror in Little Sai gon” đã phần nào phản ánh), cộng đồng người Viêt ở Mỹ đã đóng góp đáng kể vào xã hội đa sắc tộc của Mỹ (như “melting pot”) cũng như làm cầu nối để gắn kết hai quốc gia cựu thù, nay đang trở thành đồng minh chiến lược. Tại các nước khác (Canada, Úc, Anh, Pháp, Đức, v.v. ) cộng đồng người Việt tuy nhỏ hơn, nhưng cũng có vai trò tương tự. Có thể nói, công đồng người Việt tại Mỹ (và các nước khác) là một “hệ quả kép” của Vietnam War, là một tài sản tiềm năng làm cầu nối cho quan hệ hợp tác Mỹ-Việt. Bên cạnh đó, tính đến năm 2015 đã có khoảng 16.500 sinh viên Việt Nam sang Mỹ du học (đông nhất trong số các nước Đông Nam Á). Dự án Đại học Fullbright (đã được ký kết) là một ví dụ khác về tiềm năng hợp tác xây dựng “sức mạnh mềm”, để gắn kết hai dân tộc.
Liên hệ thực tiễn
Năm 1990-1991, Chủ nghĩa Cộng sản đã sụp đổ ở Liên Xô và Đông Âu, cùng với bức tường Berlin, chủ yếu vì những nguyên nhân nội tại của hệ thống. Nhưng cũng không thể phủ nhận vai trò lịch sử của Gorbachev như một tác nhân đã thúc đẩy quá trình sụp đổ đó, như một “hệ quả không định trước”. Ngày nay, tại Trung Quốc, Tập Cận Bình đang cố gắng làm ngược lại với Gorbachev, nhằm duy trì CNCS, bằng “Giấc mộng trung Hoa” (China Dream) và “Đả hổ Diệt ruồi” để thanh trừng các phe phái đối lập bằng lá cờ chống tham nhũng. Có lẽ Tập Cận Bình “đâm lao phải theo lao”. Nhưng càng cố làm ngược lại, thì Tập Cận Bình càng đẩy nhanh quá trình sụp đổ không thể tránh khỏi, mà kết cục của nó không khác những gì Gorbachev đã làm. Đó là một nghịch lý, như một “hệ quả không định trước”.
Nói cách khác, “màn chót của chế độ cộng sản Trung Quốc đã bắt đầu, và các biện pháp mạnh tay của Tập Cận Bình chỉ đưa đất nước đến đến gần hơn sự đổ vỡ” (David Shambaugh, “the Coming China Crackup”, Wall Street Journal, March 6, 2015:). Kết luận của David Shambaugh trùng hợp với nhận xét của Paul Krugman (và nhiều học giả khác) là Trung Quốc đã “đến điểm giới hạn” (Paul Krugman, “Hitting China’s Wall”, New York Times, July 18, 2013). Tại sao tỷ Phú Lý Gia Thành phải “bỏ chạy” khỏi Trung Quốc? Tại sao 64% người giàu Trung Quốc (có tài sản trên 1.6 triệu USD) đã hoặc đang di cư khỏi Trung Quốc? (Elizabeth Economy at Council on Foreign Relations). Chủ nghĩa dân tộc cực đoan, hay CNXH mang màu sắc Trung Quốc, hay “Giấc mộng Trung Hoa” cũng không ngăn được người Trung Quốc đang “bỏ phiếu bằng chân” hàng loạt (en masse). Đó là “gót chân Asin” của gã khổng lồ Trung Quốc.
Để đối phó với những mâu thuẫn nội tại, nhằm duy trì nguyên trạng (bên trong), Tập Cận Bình gây căng thẳng để thay đổi nguyên trạng (bên ngoài). Với Nhật thì Trung Quốc tranh chấp đảo Điếu Ngư (Senkaku), với Việt Nam và ASEAN thì tranh chấp Trường Sa và Hoàng Sa, để kiểm soát Biển Đông. Trung Quốc muốn khuấy động tinh thần dân tộc cực đoan của người Trung Quốc, bành trướng ra ngoài để đánh lạc hướng sức ép bên trong. So với các hướng bành trướng khác, hướng Biển Đông là dễ thôn tính nhất. Trung quốc đã âm mưu chiếm đoạt Biển Đông từ lâu, nhưng nay mới có cơ hội. Tháng 5/2014, Trung Quốc cho rằng cơ hội đã đến nên quyết định đưa dàn khoan HD981 vào vùng biển tranh chấp với Việt Nam, gây ra khủng hoảng quan hệ Trung-Việt, tạo ra một bước ngoặt làm thay đổi cuộc chơi (game changer).
Sự kiện dàn khoan HD981, cũng như việc Trung Quốc ráo riết san lấp đảo và xây dựng hạ tầng quân sự (sân bay và cảng) trên các đảo nhân tạo, đã làm cho phái thân Trung Quốc ở Việt Nam bị mất uy tín và suy yếu trong cuộc khủng hoảng lãnh đạo, đã xô đẩy Việt Nam xích lại gần Mỹ. Mỹ buộc phải xoay trục, ngày càng cứng rắn hơn trong việc tuần tra Biển Đông để đảm bảo tự do hàng hải (FONOP) và tăng cường hợp tác quân sự với Việt Nam như một đối tác chiến lược (bỏ dần lệnh cấm bán vũ khí sát thương). Đó cũng là một “hệ quả không định trước”. Trung Quốc càng hung hăng, càng chơi xấu với Việt Nam, thì họ càng xô đẩy Việt Nam vào vòng tay người Mỹ. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam tuy xích lại gần Mỹ nhưng không dám quá gần, tuy tách xa Trung Quốc nhưng không dám quá xa. Việt nam tuy đang xoay trục thân Phương Tây hơn, nhưng không dám quá thân. Tóm lại, chừng nào cái bóng của Trung Quốc còn quá lớn, bàn tay của Trung Quốc còn quá dài, trong khi Mỹ vẫn tiếp tục “tiếng kèn ngập ngừng”, thì lãnh đạo Hà Nội vẫn lo sợ cả hai (bên ngoài), và lo sợ lẫn nhau (bên trong). Lo sợ là một căn bệnh tâm thần khó chữa.
Đáng lẽ Việt Nam phải mạnh lên để “Thoát Trung”, thì gần mười năm qua Viêt Nam đã “phát triển giật lùi”, xóa sổ gần hết những thành quả cải cách kinh tế trước đó. Tham nhũng tràn lan và quản trị vĩ mô yếu kém đã dẫn đến thua lỗ lớn và nợ công chồng chất. Những “quả đấm thép” (như Vinashin và Vinalines) đã tan chảy thành bùn, đẩy nền kinh tế vào vòng xoáy suy thoái và cái “bẫy thu nhập trung bình”. Kinh tế và chính trị lệ thuộc quá nhiều vào Trung Quốc. Quá trình thay đổi thể chế và chuyển đổi cơ cấu diễn ra quá chậm, đến bây giờ vẫn còn giữ “định hướng XHCN”, lấy kinh tế quốc doanh làm chủ đạo, mặc dù các tập đoàn nhà nước đã trở thành thảm họa. Chẳng ai muốn thế, nhưng đó là hệ quả của một tầm nhìn sai. Nó vừa là lỗi của Chính phủ (đứng đầu là Thủ tướng), vừa là lỗi của hệ thống (do Đảng độc quyền lãnh đạo). Những gì đang diễn ra sẽ tiếp tục làm vô hiệu hóa mọi cố gắng cải cách (do tham nhũng và quản trị yếu kém), làm người dân càng bất mãn (do bị chiếm đất, bóp nghẹt dân chủ và nhân quyền), đẩy chế độ đến gần hơn sự đổ vỡ (crackup) chẳng khác gì Trung Quốc. Vậy “thoát Trung” thế nào?
Trong bối cảnh đó, chỉ có hai kịch bản. Kịch bản xấu nhất (worst case scenario) là trì hoãn cải cách thể chế, tiếp tục lệ thuộc vào Trung Quốc (cả kinh tế và chính trị), mất dần chủ quyền và lãnh hải, dẫn đến “Bắc thuộc Kiểu mới”. Kịch bản tốt nhất (best case scenario) là đẩy nhanh cải cách thể chế và dân chủ hóa, thoát khỏi định hướng XHCN (theo kinh tế thị trường), từng bước “Thoát trung” bằng cách xoay trục để hợp tác chiến lược với Mỹ và đồng minh (qua TPP). Giữa hai kịch bản trên là một vùng xám (grey area), nơi có thể xảy ra bất cứ điều gì, với “hệ quả không định trước” (hoặc tốt hơn hoặc xấu hơn). Trong vùng xám đó, nếu các phe nhóm (hay cá nhân) tranh giành quyền lực một cách cực đoan, bất chấp luật chơi (lawless), chỉ vì lợi ích cá nhân, không vì lợi ích quốc gia, thì họ chỉ phục vụ ý đồ của Trung Quốc.
Tranh giành quyền lực ở VN (cũng như ở Trung Quốc) là một trò chơi cực đoan và bạo liệt, vì họ không từ một thủ đoạn nào để triệt hạ lẫn nhau. Nhà thơ Nguyễn Duy nói, “phe nào thắng thì nhân dân đều thua”. Nếu Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng bị dồn vào tình huống xấu nhất, không phải chỉ mất cơ hội làm Tổng Bí Thư mà còn có thể mất tất cả, chẳng lẽ Nguyễn Tấn Dũng lại khoanh tay chịu chết, mà không có đòn cuối tại Đại Hội này (như tại Đại hội XI và Hội nghị TƯ 6), có thể đem lại một kết cục bất ngờ (không theo kịch bản), vượt ra khỏi tính toán của các bên, như một “hệ quả không định trước”. Đến giờ phút này, khi mọi thông tin về Đại hội XII vẫn bị bưng bít trong màn sương mù bí mật, thì mọi khả năng đều có thể (như lời đồn đoán).
Những yếu tố làm thay đổi cuộc chơi
Thứ nhất, ai kiểm soát được luật chơi (thủ tục) người đó có lợi thế quyết định cuộc chơi. Trong trường hợp này, Tổng Bí thư và Trưởng ban Tổ chức Trung ương đã nắm quyền chủ động cuộc chơi và giành được thế thượng phong, làm cho đối phương bất ngờ (nếu chủ quan, mất cảnh giác). Luật chơi (thủ tục bầu cử) có ý nghĩa quyết định trong việc sắp xếp nhân sự (Bộ Chính trị, các vị trí chủ chốt (như “tứ trụ”), Ban Chấp hành Trung ương, Đại biểu dự Đại hội) có lợi cho phe cánh của mình (để giành phiếu). Nhưng thay đổi luật chơi quá mức lộ liễu (Quyết định 244-QĐ/TW ngày 9/6/2014) có thể vi phạm điều lệ Đảng (luật chơi cơ bản), gây phản ứng ngược lại. Quy định Tổng Bí Thư phải là người “Miền Bắc và có lý luận”, sẽ gây phản cảm và phản ứng, dẫn đến “hệ quả không định trước”. Thư của cựu Chủ tịch nước Lê Đức Anh có thể tác động đến thái độ của nhiều người tham gia cuộc chơi, trong trận chiến cuối cùng.
Thứ hai, ai nắm được quân đội và an ninh (nhất là Quân khu Thủ đô) người đó có lợi thế quyết định cuộc chơi (như “quyền lực cứng” có tác dụng răn đe trong trường hợp có bạo động). Việc Chủ tịch Quốc hội đột ngột sang thăm Trung Quốc trong bối cảnh chuẩn bị Đại hội, và khi Trung Quốc có những động thái mới như ra luật chống khủng bố (có thể điều quân can thiệp vào nước khác), tăng cường các chuyến bay vi phạm không phận VN, điều tàu và giàn khoan HD981 vào hải phận VN, là những biện pháp răn đe để tác động vào kết quả Đại hội. Nhưng các động thái này có thể tác động ngược lại đến thái độ của những người VN tham gia cuộc chơi (vẫn còn ý thức dân tộc), như một “hệ quả không định trước”.
Thứ ba, ai có nhiều tiền hơn và nắm được thế giới ngầm (underworld) người đó có lợi thế trong cuộc chiến quyết liệt, để giành giật phiếu và thế thượng phong. Điều này đã từng xảy ra (không có gì lạ), vì tham lam và lo sợ luôn là huyệt yếu của con người trong các xã hội lạc hậu và độc tài.
Thứ tư, ai nắm được công cụ truyền thông, người đó có lợi thế lớn trong cuộc chiến giành phiếu hiện nay, có thể trực tiếp hay gián tiếp tác động đến thái độ những người tham gia (như “quyền lực mềm”). Nhưng vì báo chí “lề phải” dường như mất tác dụng trong trò chơi này, nên báo chí “lề trái” (social media và blogosphere) đã trở thành những kênh thông tin hiệu quả mà các phe phái thao túng trong cuộc chiến truyền thông quyết liệt hiện nay. Nhiều thông tin rò gỉ không thể kiểm chứng được vì các phe phái tung ra nhằm triệt hạ lẫn nhau, làm cho môi trường thông tin bị ô nhiễm. Những nhà báo (hay bloggers) thiếu bản lĩnh và sáng suốt có thể bị phân hóa, trở thành công cụ của các phe nhóm (như bồi bút). Sự phát triển của thế giới mạng và truyền thông kỹ thuật số cũng là một “hệ quả không định trước”.
Thứ năm, trong khi giới truyền thông bị phân hóa, thì giới trí thức đấu tranh cho dân chủ và nhân quyền cũng bị phân hóa theo. Có lẽ người Việt Nam có truyền thống dễ bị phân hóa (?) Một số nhảy vào tham gia cuộc chơi, ủng hộ “ông này” chống “ông kia” vì nhiều lý do khác nhau (không nhất thiết vì ông này tôt, hay ông kia xấu). Một số khác thì đứng ngoài cuộc (như vô can), quan sát như xem đá bóng, chờ kết quả trận đấu. Người ta nói chính trị là bẩn thỉu (ở đâu cũng vậy), nhưng đứng ngoài hay tham gia thế nào là một chuyện không dễ, đòi hỏi một tầm nhìn. Người ta nói im lặng hay phản kháng đều là chính trị. “Ngay cả khi bạn không làm chính trị, thì chính trị sẽ đến với bạn” (Aung San Suu Kyi).
Thay cho lời kết
Robert Merton đã liệt kê năm nguyên nhân chủ yếu thường dẫn đến “hệ quả không định trước”: (1) Do ngu dốt nên không dự báo được trước, không phân tích và phán đoán được tình thế; (2) Do sai sót khi phân tích vấn đề, dựa vào thói quen cũ nên không phù hợp với tình thế mới; (3) Chỉ nhìn thấy lợi ích trước mắt mà không nhìn thấy lợi ích lâu dài; (4) Những giá trị cơ bản có thể tác động làm thay đổi tình thế vào lúc cuối; (5) Do quá lo ngại về hậu quả, mà người ta hay vội vã tìm giải pháp trước khi vấn đề xảy ra, nên không có vấn đề lại trở thành vấn đề. (Tại sao điều 5200 quân bảo vệ Đại hội).
Con người dễ bị nhầm lẫn, và bệnh nhầm lẫn (hay lú lẫn) là một tai họa. Khi nhầm lẫn thì những người tài giỏi và ngu dốt cũng nguy hiểm như nhau. Hệ quả của ngộ nhận không phải chỉ do ngu dốt mà còn do chấp và ngã, do quá lo sợ, làm tầm mắt bị che khuất bởi điểm mù (blind spot). Những người cực đoan và bảo thủ thường hay nhầm lẫn, vì chấp và ngã của họ quá lớn và quá lâu. Vì luôn cho mình là đúng, nên họ thường không chịu lắng nghe, nên không nhìn thấy và không chịu thừa nhận những cái khác bên ngoài cái hộp tư duy kín mít của họ. Cực đoan và bảo thủ gây ách tắc cho đổi mới (bottleneck).
Có lẽ lúc này Việt Nam đang trong tình thế hiểm nghèo nhất (từ sau chiến tranh lạnh), đứng trước một “hiểm họa kép” (double danger) rất khó hóa giải. Đó là hệ quả của suy thoái kinh tế và thể chế (bên trong) đồng thời với đe dọa chủ quyền (bên ngoài). Nhưng dường như lãnh đạo Việt Nam vẫn đang lúng túng và nhầm lẫn trong việc tìm lối thoát. Muốn thoát hiểm, để trở thành một nền kinh tế “rồng bay” tại Đông Á, vấn đề không phải chỉ phụ thuộc vào lựa chọn lãnh đạo nào (ông X hay ông Y), chọn lối đi nào (TPP hay “Giấc mộng Trung Hoa), mà còn tùy thuộc vào hệ quả của cuộc chiến giành quyền lực đang diễn ra tại Hà Nội. Thay đổi lãnh đạo mà không thay đổi tầm nhìn thì vẫn là bi kịch.
NQD.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét