Tướng Theo Tâm (blogdacthoi.blogspot.com)

Ca dao tục ngữ công ơn cha mẹ

Trong kho tàng nghệ thuật dân gian Việt Nam, có rất nhiều ca dao, tục ngữ nói về công ơn của cha mẹ đối với con cái. Cho đến hiện nay chưa có một thống kê chính thức nào về số lượng các câu ca dao, tục ngữ này. Qua tìm hiểu, chúng tôi sẽ dẫn ra đây một số câu ca dao, tục ngữ được nhiều người biết đến.

"Công cha như núi Thái Sơn,

Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.

Một lòng thờ mẹ kính cha,

Cho tròn chữ hiếu, mới là đạo con".

Hay:

"Công cha nghĩa mẹ cao vời,

Nhọc nhằn chẳng quản suốt đời vì ta.

Nên người con phải xót xa,

Đáp đền nghĩa nặng như là trời cao.

Đội ơn chín chữ cù lao,

Sanh thành kể mấy non cao cho vừa".

Hay là:

"Tu đâu cho bằng tu nhà,

Thờ cha kính mẹ mới chân tu".

"Công cha đức mẹ cao dày,

Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ.

Nuôi con khó nhọc đến giờ,

Trưởng thành con phải biết thờ song thân".

"Mẹ già ở tấm lều tranh,

Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con".

Lòng thương cha mến mẹ của người Việt Nam thường hay gắn liền với hiện tượng thiên nhiên, nên chúng ta không thấy làm lạ nhiều câu ca dao đã dùng mặt trời để nói lên lòng thương mến cha mẹ:

"Đêm khuya trăng rụng xuống cầu,

Cảm thương cha mẹ dãi dầu ruột đau".

Hay là:

"Biển Đông còn lúc đầy vơi,

Chớ lòng cha mẹ suốt đời tràn dâng".

Cũng vì thương cha mẹ, nên người con không bao giờ quên cầu khẩn Phật Trời cho cha mẹ luôn được sống gần mình:

"Đêm đêm khấn nguyện Phật Trời,

Cầu cho cha mẹ sống đời với con".

"Ngó lên trời thấy cặp cu đang đá,

Ngó ra ngoài biển, thấy cặp cá đang đua.

Đi về lập miếu thờ vua,

Lập trang thờ mẹ, lập chùa thờ cha".

Cha mẹ săn sóc con cho từng miếng cơm manh áo, thời những người con khi cha mẹ về già cũng phải sáng viếng tối thăm, tìm của ngon vật lạ phụng dưỡng cha mẹ:

"Muốn cho gần mẹ gần cha,

Khi vào thúng thóc, khi ra quan tiền".

"Ai về tôi gởi buồng cau,

Buồng trước kính mẹ, buồng sau kính thầy.

Ai về tôi gởi đôi giày,

Phòng khi mưa gió để thầy mẹ đi".

Thỉnh thoảng, chúng ta chứng kiến cảnh những người con gái không chịu đi lấy chồng, vì không muốn xa cha mẹ:

"Ơn hoài thai, to như bể!

Công dưỡng dục, lớn tựa sông!

Em nguyện ở vậy không chồng,

Lo nuôi cha mẹ, hết lòng làm con".

Người con gái đi lấy chồng xa cũng bị quở trách:

"Chim đa đa đậu nhánh đa đa,

Chồng gần không lấy, để lấy chồng xa.

Mai sau cha yếu mẹ già,

Bát cơm đôi đũa, chén trà ai dâng ?".

Mình có hiếu với mẹ cha, thời con cháu mình sẽ có hiếu với mình. Đây là luật đáp ứng thường tình và không vì vậy làm giảm bớt lòng thương mẹ kính cha của người Việt Nam:

"Nếu mình hiếu với mẹ cha,

Chắc con cũng hiếu với ta khác gì?

Nếu mình ăn ở vô nghì,

Đừng mong con hiếu làm gì uổng công?".

Hay là:

"Hiếu thuận sinh ra con hiếu thuận,

Ngỗ nghịch nào con có khác chi!

Xem thử trước thềm mưa xối nước,

Giọt sau, giọt trước chẳng sai gì".

"Ở đời ai cũng có lần,

Làm cha mẹ mới biết ơn sinh thành.

Người xưa khó nhọc nuôi mình,

Khác gì mình đã hết tình nuôi con".

Người con cũng biết cha mẹ thương con không phải giống nhau, cha có lòng thương của cha, mẹ có lòng thương của người mẹ, nên người con cũng có thể phân biệt:

"Mẹ dạy thì con khéo,

Bố dạy thì con khôn".

"Mồ côi cha, ăn cơm với cá

Mồ côi mẹ lót lá mà nằm".

Trong cao dao này, chúng ta đã nhận thấy sự phân biệt của người con về cảm tình đối với cha khác, đối với mẹ khác. Nếu như cha mất thì đã có mẹ săn sóc cho con, cho ăn cơm ăn cá đầy đủ, nhưng chẳng may mẹ mất đi người con mới thật khốn khổ, phảị đi lót lá mà nằm. 

Và vì vậy nên chúng ta không có lạ gì, khi người con gần mẹ hơn cha, thương mẹ hơn thương cha. Chúng ta cũng đọc rất nhiều câu ca dao và bài thơ tán dương lòng mẹ thương con, lòng con nhớ mẹ :

"Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ".

"Ai rằng công mẹ như non,

Thật ra công mẹ lại còn lớn hơn".

"Lòng mẹ như bát nước đầy,

Mai này khôn lớn, ơn này tính sao ".

"Nhớ ơn chín chữ cù lao,

Ba năm bú mớm biết bao thân tình".

"Con ho lòng mẹ tan tành,

Con sốt lòng mẹ như bình nước sôi".

"Nuôi con chẳng quản chi thân,

Chỗ ướt mẹ nằm, chỗ ráo con lăn".

"Mẹ ngoảnh đi, con dại,

Mẹ ngoảnh lại, con khôn".

"Mẹ giàu con có, mẹ khó con không".

"Mẹ già như chuối ba hương,

Như xôi nếp một, như đường mía lau" .

"Bồng cho con bú một hồi,

Mẹ đã hết sữa, con vòi con la".

"Nuôi con buôn tảo bán tần,

Chỉ mong con lớn nên thân với đời.

Những khi trái nắng trở trời,

Con đau là mẹ đứng ngồi không yên.

Trọn đời vất vả triền miên,

Chăm lo bát gạo đồng tiền nuôi con".

Vì lòng thương mẹ dạt dào, vì nhớ đến công ơn bú mớm sinh thành, nuôi nấng, nên người con luôn luôn tưởng nhớ đến mẹ :

"Chiều chiều ra đứng ngõ sau,

Ngó về quê mẹ ruột đau chín chiều".

"Giữa đêm ra đứng giữa trời,

Cầm tờ giấy bạch chờ lời mẹ răn".

"Trải bao gian khổ không sờn,

Muôn đời con vẫn nhớ ơn mẹ hiền".

Đối với công ơn trời biển của cha mẹ, các người con luôn tìm cách báo đáp ơn nghĩa nặng và làm tất cả những gì có thể làm được để đền ơn mẹ:

"Mẹ già ở túp lều tranh,

Sớm thăm tối viếng mới đành dạ con".

"Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi,

Giã gạo cho trắng mà nuôi mẹ già".

"Đói lòng ăn đọt chà là,

Nhịn cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng".

"Đói lòng ăn trái ổi non,

Nhịn cơm cho mẹ, cho tròn nghĩa xưa".

"Dấn mình gánh nước làm thuê,

Miễn nuôi được mẹ quản gì là thân".

"Vô Chùa thấy Phật muốn tu,

Về nhà thấy mẹ, công phu chưa đành".

"Nuôi con chẳng quản chi thân,

Bên ướt mẹ nằm, bên ráo con lăn,

Lấý gì đền nghĩa khó khăn,

Lên non xắn đá, xây lăng phụng thờ".

"Đây bát cơm đầy nặng ước mong,

Mẹ ôi, đây ngọc với dây lòng.

Đây tình con nặng trong tha thiết,

Ơn nghĩa sanh thành, chưa trả xong".

Ai không làm tròn bổn phận người con đối với mẹ, thời bị nghe lời trách móc:

"Đi đâu bỏ mẹ ở nhà,

Gối nghiêng ai sửa, chén trà ai dâng".

Người con hiểu được tình thương của mẹ đối với con, nhưng công lao mẹ đã trải qua để nuôi con khôn lớn nhất là những hy sinh lo lắng của mẹ chiều chuộng con, săn sóc con, chịu cực chịu khổ vì con, chẳng may người mẹ đã qua đời thì người con đau khổ xót thương là chừng nào.

Dù người con thương cha không bằng mẹ, nhưng không phải vậy mà người con quên công ơn của người cha, vì vai trò của người cha rất đặc biệt trong gia đình:

"Con có cha như nhà có nóc,

Con không cha như nòng nọc đứt đuôi".

"Khôn ngoan nhờ ấm ông cha,

Làm nên phải đoái tổ tông phụng thờ".

"Đạo làm con chớ hững hờ,

Phải đem hiếu kính mà thờ từ nghiêm".

"Còn cha gót đỏ như son,

Một mai cha chết gót con đen sì".

Hình ảnh người cha đã già nhưng vẫn làm lụng nuôi con, cũng để lại trong tâm trí người con một nỗi biết ơn vô hạn:

"Cha tôi tuy đã già rồi,

Nhưng còn làm lụng để nuôi cả nhà.

Sớm hôm vừa dấy tiếng gà,

Cha tôi đã dậy để ra đi làm".

Đó là hình ảnh cảm động, khi mẹ mất rồi, người cha đóng vai gà trống nuôi con lo cho con uống sữa:

"Nghiêng bình mở hộp nút ra,

Con ơi con bú cho cha yên lòng".

Tuy vậy, vai trò giáo dục trong gia đình, người cha đặt nặng hơn, và giáo dục thường hay nghiêm khắc hơn như vậy ảnh hưởng tốt đẹp cho người con, khi được một người cha nghiêm minh dạy bảo, có tác dụng hơn người mẹ nhiều :

"Mẹ đánh một trăm, không bằng cha ngăm một tiếng” .

Bonus thêm cho mọi người đây.

Mẹ già như chuối ba hương

Như xôi nếp một như đường mía lau

---------------------------------------------------

Cha mẹ nuôi con biển hồ lai láng

Con nuôi cha mẹ tính tháng kể ngày

--------------------------------------------------- 

Ơn cha lành cao hơn non Thái

Nghĩa mẹ hiền sâu tựa biển khơi

Dù cho dâng cả một đời

Củng không trả được ơn người sinh ta

---------------------------------------------------

Có cha mẹ mới có mình

Ở sao cho xứng chữ tình làm con

---------------------------------------------------

Có cha có mẹ thì hơn

Con cha không mẹ như đàn đứt dây

---------------------------------------------------

Mỗi đêm con thắp đèn trời

Cầu cho cha mẹ sống đời với con

---------------------------------------------------

Còn cha gót đỏ như son

Một mai cha chết gót con đen sì

---------------------------------------------------

Ngày nào em bé cỏn con

Bây giờ em đã lớn khôn thế này

Công cha, áo mẹ, chữ thầy

Nghĩ sao cho bỏ những ngày ước ao

---------------------------------------------------

Cây xanh thì lá cũng xanh

Cha mẹ hiền lành để đức cho con

--------------------------------------------------- 

Con người có tổ có tông

Như cây có cội như sông có nguồn

---------------------------------------------------

Chiều chiều ra đứng ngõ sau

Ngó về quê mẹ ruột đau chín chiều

--------------------------------------------------- 

Lạy cha hai lạy một quỳ

Lạy mẹ bốn lạy con đi lấy chồng

--------------------------------------------------- 

Mừng vì cha mẹ yêu thương

Lòng con sao nỡ quên đường công lao

---------------------------------------------------

Khôn ngoan nhớ đức ông bà

Làm nên phải nhớ tổ tông phụng thờ

---------------------------------------------------

Con ơi muốn nên thân người

Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha

---------------------------------------------------

Gió mùa thu mẹ ru con ngủ

Năm canh chày thức đủ năm canh

---------------------------------------------------

Ba vuông sánh với bảy tròn

Đời cha vinh hiển đời con sang giàu

---------------------------------------------------

Con có cha như nhà có nóc

Con không cha như nòng nọc đứt đuôi

---------------------------------------------------

Gọi vâng bảo dạ con ơi

Vâng lời sau trước con thời chớ quên

---------------------------------------------------

Công cha nghĩa mẹ khó quên

Vào thưa ra gửi mới nên con người

---------------------------------------------------

Đói lòng ăn hột chà là

Để cơm nuôi mẹ, mẹ già yếu răng

---------------------------------------------------

Lên non mới biết non cao

Nuôi con mới biết công lao mẫu từ

---------------------------------------------------

Mẹ già lo bảy lo ba

Lo cau trổ muộn, lo già hết duyên

---------------------------------------------------

Mẹ già hết gạo treo niêu

Mà anh khăn đỏ, khăn vàng vắt vai 

---------------------------------------------------

Mẹ già như trái chín cây

Gió đưa trái rụng con rầy mồ côi

---------------------------------------------------

Mẹ già ở tấm lều tranh

Sớm thăm tối viếng mới đành đạo con

---------------------------------------------------

Mẹ già ở chốn lều tranh

Đói no chẳng biết, rách lành chẳng hay

---------------------------------------------------

Ngồi buồn nhớ mẹ ta xưa

Miệng nhai cơm búng, lưỡi lừa cá xương

---------------------------------------------------

Vẳng nghe chim vịt kêu chiều,

Bâng khuâng nhớ mẹ, chín chiều ruột đau

---------------------------------------------------

Mất cha, ăn cơm với cá

Mất mẹ liếm lá đầu chợ 

---------------------------------------------------

Ai về tôi gửi buồng cau 

Buồng trước kính mẹ buồng sau kính thầy

---------------------------------------------------

Ai về tôi gửi đôi giày 

Phòng khi mưa gió để thầy mẹ đi

---------------------------------------------------

Mẹ cha là biển là trời

Nói sao hay vậy, đâu dám cãi lời mẹ cha

---------------------------------------------------

Nữa đêm ra đứng giữa trời

Cầm tờ giấy bạch, chờ lời mẹ răn

---------------------------------------------------

Con có cha như nhà có nóc

Con không cha như nòng nọc đứt đuôi

---------------------------------------------------

Thương cho roi cho vọt

Ghét cho ngọt cho bùi

---------------------------------------------------

Cây xanh thời lá cũng xanh 

Cha Mẹ hiền lành để phúc cho con

---------------------------------------------------

Trứng rồng lại nở ra rồng

Hạt thông lại nở cây thông rườm rà

Có cha sinh mới ra ta

Làm nên thời bởi mẹ cha vun trồng 

Khôn ngoan nhờ ấm cha ông

Làm nên phải đối tổ tông phụng thờ

Dạo làm con chớ hững hờ

Phải đem hiếu kính mà thờ Từ Nghiêm

---------------------------------------------------

Hoa nở để rồi tàn

Tình Mẹ không tàn trong lòng con chí hiếu

---------------------------------------------------

Tôm càng lột vỏ bỏ đuôi

Giã gạo cho trắng đặng nuôi mẹ già

---------------------------------------------------

Tu đâu cho bằng tu nhà

Thờ cha kính mẹ mới là đạo con

---------------------------------------------------

Công cha nặng lắm ai ơi

Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang

---------------------------------------------------

Đêm đêm con thắp đèn trời

Cầu cho cha mẹ sống đời với con

--------------------------------------------------- 

Bao giờ cá ý hóa long

Đền ơn cha mẹ ẵm bồng ngày xưa

--------------------------------------------------- 

Gió muà thu mẹ ru con ngủ

Năm canh chầy thức đủ về năm

--------------------------------------------------- 

Ba tiền một khứa cá tươi

Cũng mua cho đặng mà nuôi mẹ gìa 

Con người có tổ có tông

Như cây có cội như sông có nguồn

--------------------------------------------------- 

Lạy cha hai lạy một quỳ

Lạy mẹ bốn lạy con đi lấy chồng

--------------------------------------------------- 

Mừng vì cha mẹ yêu thương

Lòng con sao nỡ quên đường công lao

--------------------------------------------------- 

Khôn ngoan nhớ đức ông bà

Làm nên phải nhớ tổ tông phụng thờ

--------------------------------------------------- 

Con ơi muốn nên thân người

Lắng tai nghe lấy những lời mẹ cha.

--------------------------------------------------- 

Ba vuông sánh với bảy tròn

Đời cha vinh hiển đời con sang giàu

--------------------------------------------------- 

Gọi vâng bảo dạ con ơi

Vâng lời sau trước con thời chớ quên.

---------------------------------------------------

Công cha như núi Thái Sơn,
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra.
Một lòng thờ mẹ kính cha,
Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con.
---------------------------------------------------
Công cha như núi ngất trời,
Nghĩa mẹ như nước ngời ngời biển Đông.
Núi cao biển rộng mênh mông,
Cù lao chín chữ ghi lòng con ơi!
---------------------------------------------------
Chiều chiều ra đứng ngõ sau,
Trông về quê mẹ ruột đau chín chiều

Công cha nặng lắm ai ơi
Nghĩa mẹ bằng trời chín tháng cưu mang.
---------------------------------------------------
Miệng ru mắt nhỏ hai hàng,
Nuôi con khôn lớn mẹ càng thêm lo.

Chim trời ai dễ đếm lông,
Nuôi con ai dễ kể công tháng ngày.

Chiều chiều ngó ngược ngó xuôi,
Ngó không thấy mẹ, bùi ngùi nhớ thương.
---------------------------------------------------
Mỗi đêm mỗi thắp đèn trời,
Cầu cho cha mẹ sống đời với con.
---------------------------------------------------
Mẹ già ở chốn lều tranh,
Đói no chẳng biết rách lành chẳng hay.
---------------------------------------------------
Mẹ già đầu bạc như tơ,
Lưng đau con đỡ, mắt mờ con nuôi.

 ---------------------------------------------------

uôi con mới biết sự tình,
Thầm thương cha mẹ nuôi mình khi xưa.
---------------------------------------------------
Mẹ nuôi con bấy lâu rồi,
Nuôi con khôn lớn thành người mới nghe.
---------------------------------------------------
Mẹ già hết gạo treo niêu
Mà anh khăn đỏ khăn điều vắt vai
---------------------------------------------------
Mẹ già như ánh trăng khuya
Dịu dàng soi tỏ bước đi con hiền.
---------------------------------------------------
Mẹ già như chuối ba hương
Như xôi nếp một, như đường mía lau.
---------------------------------------------------
Mẹ già như chuối chín cây
Gió đưa mẹ rụng, con rày mồ côi.
---------------------------------------------------
Mẹ già như chuối chín cây
Mong sao dâu được mỗi ngày mỗi ngoan.
---------------------------------------------------
Mẹ già như chuối chín cây
Sao đấy chẳng liệu cho đây liệu cùng.
---------------------------------------------------
Lo đêm rồi lại lo ngày,
Ở sao hiếu thảo cho tày phận con.
---------------------------------------------------
Mẹ em dọn chõng bán hàng
Nhặt từng đồng kẽm còn sang nỗi gì.

Mẹ còn chẳng biết là may
Mẹ mất mới tiếc những ngày làm con.
---------------------------------------------------
Mẹ còn là cả trời hoa
Cha còn là cả một tòa kim cương.
---------------------------------------------------
Mẹ anh lội bụi lội bờ
Sao anh áo lụa quần tơ ngày ngày.
---------------------------------------------------
Mẹ anh bụng đói thân gầy
Sao anh vui thú mâm đầy cỗ cao.
---------------------------------------------------
Mẹ anh như tép lao xao
Sao anh lấp lánh như sao trên trời.
Mẹ anh quần quật một đời
Sao anh ngoảnh mặt anh cười cợt hoa.

Con một mẹ, hoa một chùm
Yêu nhau nên phải bọc đùm lấy nhau.
---------------------------------------------------
Con nay tóc bạc da mồi
Nhớ thương cha mẹ trọn đời không nguôi.
---------------------------------------------------
Công cha nặng lắm ai ơi
Nghĩa mẹ bằng trời mang nặng đẻ đau!
--------------------------------------------------
Dạt dào gió kép mưa đơn
Tấc lòng ghi nhớ công ơn mẫu từ.
--------------------------------------------------
Dạy con, con nhớ lấy lời,
Trọng cha, kính mẹ, suốt đời chớ quên.
---------------------------------------------------
Cây khô chưa dễ mọc chồi
Bác mẹ chưa dễ ở đời với ta
Non xanh bao tuổi mà già,
Bởi vì sương tuyết hóa ra bạc đầu!
----------------------------------------------------
Chữ Trung, chữ Hiếu, chữ Hòa,
Hỏi trong ba chữ, thờ cha chữ nào?
Chữ Trung, thì để thờ cha,
Chữ Hiếu thờ mẹ, chữ Hòa thờ anh.
---------------------------------------------------
Cha mẹ là biển là trời,
Hiếu tâm đâu dám cãi lời mẹ cha.
---------------------------------------------------
Chí tâm niệm Phật đêm ngày
Cầu cho cha mẹ sống tày non cao.
---------------------------------------------------
Công cha đức mẹ cao dày
Cưu mang trứng nước những ngày ngây thơ
Nuôi con khó nhọc đến giờ
Trưởng thành con phải biết thờ song thân.

St.