- Ý Nghĩa Tết Nguyên Đán

Tết ta nên.. ngắn lại, Tết tây nên.. dài ra?

Tác giả: Chí Khiếu

Blog KD: Trên mạng XH, vẫn ồn ào về ăn Tết Tây hay Tết ta. Đọc được bài này của FB Chí Khiếu, chủ Blog thấy đáng suy nghĩ nên dành thời gian tìm thêm các nguồn dữ liệu nhằm bổ sung tin tức đa chiều đến cả nhà...
  Xin đăng lên để bạn đọc chia sẻ, suy nghiệm...

————– 

Mấy ngày nay nhiều người lại khui cái vụ ăn tết dương lịch với âm lịch ra bàn cãi như lệ thường mỗi năm. Dương lịch thì dựa vào vị trí của Trái Đất đối với Mặt Trời còn âm lịch thì dựa vào vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất, cái này ai cũng biết, nhưng ít người biết dương lịch và âm lịch liên hệ với nhau thế nào.

Trong âm lịch, tháng là thời gian từ một ngày không trăng (ngày sóc) tới trước ngày không trăng kế tiếp, còn năm thì có hai khái niệm:

- Năm Mặt Trời, gọi là “tuế”, là thời gian từ ngày đông chí (winter solstice-ngày mà ánh nắng giữa trưa xiên nhất trong năm ở bán cầu bắc, thường là ngày 21 hay 22 tháng 12 dương lịch) tới trước ngày đông chí kế tiếp, hay nói đơn giản là thời gian Trái đất quay quanh mặt trời đúng một vòng, một “tuế” luôn dài 365 ngày 5 giờ 48 phút 45,51 giây.

- Năm Mặt Trăng, gọi là “niên”, là thời gian từ đầu tháng âm lịch chứa ngày đông chí (tháng Tý) tới trước ngày đầu tháng chứa ngày đông chí kế tiếp, một “niên” có thể có từ 12 đến 13 tháng âm lịch, tức là từ 353 tới 383 ngày.

"Tết Nguyên Đán. Nguyên là đầu (tiên), thứ nhất; Đán là ngày. Nguyên Đán là ngày đầu tiên trong năm mới. Có nghĩa nó đứng đầu trong vòng tròn 24 tiết khí (tức nông lịch), đánh dấu một sự chuyển giao giữa khí âm với khí dương, mốc khởi sinh của dương khí, hồi tỉnh vạn vật".

Liên hệ giữa âm và dương lịch như vậy là: 
Tháng âm lịch chứa ngày đông chí luôn luôn là tháng Tý hay còn gọi là tháng mười một. Tại sao như vậy? Vì ngày đông chí là ngày khí dương yếu nhất trong năm, sau ngày này khí dương mạnh dần lên, cho nên tháng chứa ngày đông chí là tháng “chí âm sinh dương”, thời gian luôn luôn được xem như bắt đầu một chu kỳ. 

Cũng như một ngày thì bắt đầu bằng giờ Tý là khoảng thời gian giữa đêm, chí âm sinh dương, tháng chứa ngày đông chí cũng là tháng được người xưa chọn làm tháng đầu năm, tên là Tý, con giáp đầu tiên. Vì thế, trong tiếng Việt xưa, tháng Tý được gọi là “tháng một”, ngày nay một số người Việt vẫn gọi như thế. 

Theo lệ xưa, cứ qua tháng Tý thì mỗi người được tính thêm một tuổi chứ không phải qua sinh nhật, bởi vì qua tháng Tý thì thêm một “tuế”, mà chữ “tuế” người Tàu đọc là “suẩy” còn ta thì đọc trại thành “tuổi”.

Thế thì do đâu mà bây giờ năm âm lịch lại bắt đầu từ tháng Dần (hay tháng giêng) chứ không bắt đầu từ tháng Tý? Đó là vì vua Hán Vũ Đế ra lệnh như thế để kỷ niệm ngày ông ta lên ngôi. 

Hán Vũ Đế, tên tục là Lưu Triệt, chính là kẻ đã xâm lược Nam Việt - diệt Triệu Đà, bắt đầu một ngàn năm đô hộ nước ta (Năm 938 Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán, giết chết thái tử Lưu Hoàng Tháo - trận Bạch Đằng đã chấm dứt 1000 năm ách đô hộ). Trong 1000 năm bắc thuộc này, tất nhiên người Tàu bắt buộc dân ta phải BỎ CÁI TẾT CỔ TRUYỀN CỦA NGƯỜI VIỆT, CHUYỂN SANG ĂN TẾT NGUYÊN ĐÁN CỦA TÀU. (https://www.facebook.com/100070088776048/videos/1018481052781397/?app=fbl)

Người Việt có tết cổ truyền không? Có! 
Từ thời Hùng Vương đã có tết, Lang Liêu sống trước Lưu Triệt cả nghìn năm đã chế ra bánh chưng bánh giầy để dâng cúng tổ tiên dịp tết. Và tất nhiên Lang Liêu chẳng biết Lưu Triệt là đứa nào, nên dân ta không ăn tết vào tháng Dần như sau này bị Lưu Triệt ép buộc, mà ta ăn tết vào tháng Tý, theo đúng quy luật vận hành của trời đất (Xem Nguyễn Ngọc Thơ: Văn hóa Bách Việt vùng Lĩnh Nam trong quan hệ với văn hóa truyền thống Việt Nam, luận án Tiến sĩ chuyên ngành Văn hóa học, trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia TP.HCM, => (http://14.176.231.50/…/Van_hoa_bach_Viet_vung_Linh_Nam…) 

Bấm vô đây: Trang 87,115.

Tác giả đã khai thác một kho kiến thức đồ sộ và những tư liệu quý giá từ tiếng Hán cổ cũng như hiện đại trong và ngoài nước để hoàn thành công trình nói trên.

Sau 1000 năm nô lệ giặc Tàu, 100 năm nô lệ giặc Tây, 20 năm nội chiến từng ngày và 40 năm ngồi ngó nhau, nghi ngờ nhau, khích bác nhau cho cay cho sâu, cho thật đau thì trở nên kỳ quặc lắm.

Nhà sử học Trần Trọng Kim cảm thán thật sâu sắc cách nay gần 100 năm, ngày nay đọc lại chúng ta vẫn phải suy nghĩ nao lòng:

Thời đại Bắc thuộc dai dẳng đến hơn một nghìn năm, mà trong thời đại ấy dân tình thế tục ở nước mình thế nào, thì bây giờ ta không rõ lắm, nhưng có một điều ta nên biết là từ đó trở đi, người mình nhiễm cái văn minh của Tàu một cách rất sâu xa, dẫu về sau có giải thoát được cái vòng phụ thuộc nước Tàu nữa, người mình vẫn phải chịu cái ảnh hưởng của Tàu. Cái ảnh hưởng ấy lâu ngày đã thành ra cái quốc túy của mình, dẫu ngày nay có muốn trừ bỏ đi, cũng chưa dễ một mai mà tẩy gội cho sạch được. Những nhà chính trị toan sự đổi cũ thay mới cũng nên lưu tâm về việc ấy, thì sự biến cải mới có công hiệu vậy.” (Việt Nam Sử Lược, Tựa, tr. 9).

Mới đây Fidel Castro chết, bảo làm quốc tang thì chửi um sùm, vì “tại sao lại phải tưởng nhớ một người nước ngoài chả liên quan gì tới ta?” Đúng là như thế, nhưng cớ gì lại phải trung thành cẩn cẩn với Hán Vũ Đế Lưu Triệt bằng cách ăn tết Nguyên Đán, gọi cái tết này là “tết của ông cha ta”, Lưu Triệt không phải là “ông cha ta” mà là kẻ cướp nước ta.

Nếu bỏ tết Nguyên Đán, chuyển hết phong tục tốt đẹp ngày tết sang khoảng thời gian từ đông chí tới đầu năm dương lịch tức là ăn tết từ ngày 21/12 đến 1/1 dương lịch thì chắc chắn là gần với tết thật sự của ông cha ta hơn, vì đó là vào tháng Tý.

Người Nhật KHÔNG BỎ TẾT CỔ TRUYỀN ĐỂ ĂN TẾT TÂY, HỌ CHỈ DỜI TẾT CỔ TRUYỀN SANG ĐẦU NĂM DƯƠNG LỊCH, bởi vì nhiều lẽ: họ chả việc gì ăn tết của Tàu, một nước đã phải làm nô lệ cho họ, họ ăn tết theo Mặt Trời vì họ xưng là con cháu thần Mặt Trời, họ hội nhập với thế giới mà vẫn giữ bản sắc dân tộc của họ.

Còn dân Việt ta bao giờ thôi nhận giặc làm cha, quay về với tổ tiên đây? Dẫu sao thì bỏ một thói quen hàng nghìn năm cũng không dễ, nhưng cũng nên bắt đầu từ từ bằng cách ăn tết Nguyên Đán ít lại (và ăn tết Tây dài ra, vì thời gian Noel, tết Tây ta có đi làm người các nước cũng nghỉ, chả giao dịch gì mấy).

Cứ mỗi năm, số người chuyển sang chán ngán cái tết Tàu lại càng đông, rồi chắc cũng đến lúc thoát Trung thôi.

Ý Nghĩa Tết Nguyên Đán

"Tết Nguyên Đán. Nguyên là đầu (tiên), thứ nhất; Đán là ngày. Nguyên Đán là ngày đầu tiên trong năm mới. Có nghĩa nó đứng đầu trong vòng tròn 24 tiết khí (tức nông lịch của dân cư Bách Việt), đánh dấu một sự chuyển giao giữa khí âm với khí dương, mốc khởi sinh của dương khí, hồi tỉnh vạn vật".

GS. Lưu Trung Khảo

Lại một lần nữa, năm hết, Tết đến, Xuân về. Tùy theo địa vị, tuổi tác và hoàn cảnh riêng, mỗi người có cái nhìn về Tết khác nhau. Người lạc quan thì "co cẳng đạp thằng bần ra cửa, giơ tay bồng ông phúc vào nhà." Người bi quan thì lo rằng "mỗi năm một tuổi như đuổi Xuân đi" bối rối về những ngân khoản phải chi phí "Tết đến sau lưng, ông vải thì mừng, con cháu thì lo," và e ngại "Thiên hạ xác rồi còn đốt pháo, thế tình bạc lắm vẫn bôi vôi." Cụ Nguyễn Khuyến, trong một bài thơ thất ngôn bát cú vần trắc đã tả cảnh Tết nơi quê cũ bằng những lời chân chất:

Năm ngoái, năm kia đói miệng chết

Năm nay phong lưu đã ra phết

Trong nhà nhộn nhịp gói bánh chưng

Ngoài cửa bi bô rủ chung thịt

Thóc mùa thóc chim hãy còn nhiều

Tiền nợ tiền công trả chưa hết

Ta ước gì được mãi như thế

Hễ Tết rồi thì lại Tết.

Cụ Yên Đỗ nhìn cảnh tượng vui của cảnh dân làng sửa soạn đón Đông quân mà ao ước thế thôi. Dù có ước mong hay không chờ đón, Tết vẫn đến theo một chu kỳ nhất định, không nhanh, không chậm, thản nhiên, đến nỗi một thư sinh phải ngạc nhiên kêu lên:

Không dưng Xuân đến chi nhà tớ,

Có lẽ Trời nào đóng của ai

Trong phạm vi bài này, người viết sẽ trình bày ý nghĩa Tết Nguyên Đán về hai mặt triết lý và nhân văn hầu như từ đó có thể rút ra được những bài học áp dụng trong đời sống hàng ngày.

* Ý NGHĨA TRIẾT LÝ

Xuân đến rồi Xuân lại đi. Mỗi độ Xuân về Tết đến, Xuân lại mang cho mình một cái tên mới.

Không biết trước khi hai họ Hy, Hòa làm lịch, mỗi năm đã có một tên chưa, nhưng từ khi có lịch phân chia ra tứ thời, bát tiết thì mỗi năm mới có một tên riêng. Xuân có 60 tên khác nhau, theo đúng một chu kỳ của vòng hoa-giáp. Lấy chữ đầu của thiên-can và địa-chi làm điểm khởi hành, ta có thứ tự các năm sau:

- Thiên-can (10) - Giáp - Ất - Bính - Đinh - Mậu - Kỷ - Canh - Tân - Nhâm - Quý

- Địa-chi (12) - Tý - Sửu - Dần - Mão - Thìn - Tỵ - Ngọ - Mùi - Thân - Dậu - Tuất - Hợi

Có 10 thiên-can và 12 địa-chi. Thí dụ năm 1990 là năm Canh-Ngọ thì năm 1991 sẽ là Tân-Mùi, năm 1994 là Giáp Tuất, năm 1995 là Ất Hợi, năm 1996 là Bính-Tý, 1997 là Đinh-Sửu, năm 2000 là Canh-Thìn... và cứ như thế tiếp tục cho đủ 60 năm (60 năm là bội số chung nhỏ nhất của 10 và 12). Mỗi năm người ta lại gán cho một con vật tượng trưng như năm Tý là con chuột, năm Sửu là năm con trâu, năm Dần là năm con cọp, năm Mão là năm con mèo (người Tàu dùng con thỏ để tượng trưng cho năm Mão), năm Thìn là năm con rồng...

Người ta lại thường căn cứ vào cá tính của mỗi con vật mà suy đoán tình hình quốc tế và quốc nội cũng như cuộc đời, sự nghiệp và tính tình của mỗi người sinh nhằm vào năm đó. Tuy nhiên thuyết thập nhị cầm tượng này không đáng tin, nói chơi cho vui thì được, nhưng nếu căn cứ vào đó mà tin tưởng thì thật là một sự mê tín.

Năm Ất Dậu là con gà, hiền lành đến như loài gà là nhất vậy mà sao vào năm đó (1885) kinh thành Huế thất thủ, vua Hàm Nghi phải xuất bôn để cho thực dân Pháp cướp nước ta. Cũng trong năm Ất Dậu (1945) hai triệu đồng bào ruột thịt của chúng ta bị chết đói bởi thực dân Pháp và phát-xít Nhật đã tịch thu hết gạo để cung ứng cho nhu cầu chiến tranh. Và cũng năm 1945 (năm con gà) Việt-Minh cướp chính quyền mở đầu cho 30 năm chiến tranh điêu linh, khói lửa, tang tóc để rồi kết thúc bằng sự xô đẩy gần 60 triệu đồng bào sống xuống cái khuôn xã-hội-chủ-nghĩa nghèo đói, ngu dốt, lạc hậu, lật lọng và ngoan cố.

Hai mươi tám năm trước (1968) là năm Mậu Thân (năm con khỉ). Loài khỉ có tinh thần tập thể khá cao, vậy mà sao năm đó lại xảy ra biến cố Mậu Thân để cho toàn thể miền Nam Việt Nam chìm trong khói lửa và riêng ở Huế hàng chục ngàn người bị thủ tiêu và vùi dập trong những tấm mồ tập thể.

Năm 1987 vừa qua là năm Đinh Mão tức là năm con mèo. Mèo vốn dĩ hiền lành chỉ lo bắt chuột giúp người và khi chết đi, theo lời của Phan Văn Trị, mèo còn để lại bộ lông giúp ích cho những thư sinh nghèo túng:

Trăm tuổi hồn đầu về chín suối

Nhúm lông để lại giúp trò nghèo

Bút lông xưa làm bằng lông thỏ hay lông mèo. Bút lông thỏ thường đắt tiền nên học trò nghèo thường mua bút lông mèo. Một con vật hữu ích và hiền lành như vậy mà tượng trưng cho một năm thì tốt quá rồi còn gì nữa! Ấy thế mà biến cố Ất Mão hai mươi mốt năm trước (30/4/75) đã làm cho miền Nam Việt Nam sụp đổ, cả triệu người phải bỏ nước ra đi sống kiếp lưu vong nơi đất khách quê người. Thành ra thuyết thập nhị cầm tượng này chỉ để nói chơi cho vui thôi!

Dù tin hay không tin, dù ước mong hay không ước mong, dù chờ đón hay không chờ đón, cứ đủ ngày giờ, sau 12 tháng là Tết đến, Xuân về. Một đời người lấy 100 năm làm hẹn (nhân sinh bách tuế vi kỳ) thưởng thức nhiều lắm là một trăm cái Tết. Cụ Nguyễn Khuyến đã có một câu đối dán Tết sau đây diễn tả cái ý tưởng đó:

Có là bao ba vạn sáu ngàn ngày được trăm bận Tết

Ước gì nhỉ, một năm mười hai tháng cả bốn mùa Xuân.

Sự sắp đổi của thời gian, sự vận hành của vũ trụ, là do luật tuần hoàn chi phối. Trên đời này, không ai giàu ba họ, không ai khó ba đời. Sông có khúc, người có lúc: Khổ tận rồi thì phải cam lai. Cùng khổ hanh thông, thịnh suy bĩ thái, thành trụ hoại không, danh hư tiêu trưởng, không phải chỉ là những thành ngữ quen thuộc mà là cái triết lý sống đã ăn sâu vào tâm hồn của người Việt Nam.

Thấm nhuần triết lý sống đó, cụ phó bảng Bùi Kỷ đã vịnh Xuân Kỷ Mão (1939) bằng bài thơ chữ Hán sau:

Doanh hư điệu lý thủy nhi cung

Bất nhị thời cùng, thời bất thông

Địa chuyển thiên hoàn nguyên hữu lý

Dương tranh âm đấu khởi vô công

Mạc hiềm phong cũ thôi tàn tuế

Chính vị sơn hà hoán tiếu dung

Lão tự hóa quân hoàn bất lão

Niên niên xuân sắc điểm trang hồng

Nhưng mà vượt lên trên mà xét lại thì sự thịnh suy bĩ thái, doanh hư tiêu trưởng, thành trụ hoại không chẳng qua chỉ là những bề mặt khác nhau của một nguyên lý bất biến: sự tồn tại thường trụ của vũ trụ vô cùng. Vật hữu bản mặt, sự hữu chung thủy. Vật nào cũng có gốc ngọn, việc gì cũng có đầu cuối. Nếu ta ở nơi biến đổi mà xét, thì vạn vật cũng biến đổi. Nếu ta ở nơi bất biến mà xét, thì vạn vật cũng bất biến:

Có thì tự mảy may

Không thì cả thế gian này cũng không

Xem như bóng nguyệt dòng sông

Ai hay không có, có không thế nào

Mò trăng đáy nước, bẻ hoa trong gương, người đời lấy cái có làm không, lấy cái không làm có, không biết chân đấy mà cũng là giả đấy, không biết làm sao cho thâm tâm thanh sạch để có thể biết được tận cùng của cái biết.

Thế nên Tô Đông-Pha trong bài phú "Tiền Xích Bích" mới viết rằng:

"Chỉ có luồn gió mát trên sông, cùng là vùng trăng sáng bên trong núi, tai ta nghe nên tiếng, mắt ta trông nên vẻ, lấy không ai cấm, dùng không bao giờ hết, đó là kho vô tận của tạo hóa là cái thú chung của bác với của tôi."

Nói cho cùng thì con người với vũ trụ đều có cùng một bản thể. Từ thái cực mới sinh ra lưỡng nghi, từ lưỡng nghi mới sinh ra tứ tượng, từ tứ tượng mới sinh ra bát quái rồi từ đó mới có 64 hào, mà biến hóa vô cùng. Tam tài có thiên địa nhân (trời, đất, người). Con người là một trong tam tài đã do từ cùng một thể mà ra thì tất có thể tương ứng tương cảm với nhau được. Vì thiên nhân tương dữ cho nên những biến đôỉ của trời đất cũng ảnh hưởng tới con người.

Những năm có nhiều thiên tai (bão lụt, hạn hán, băng tuyết, động đất...) thường có nhiều biến động về chính trị. Khi thay đổi về thời tiết, cơ thể con người cũng bị ảnh hưởng theo. Thi sĩ Hàn Mặc Tử mỗi độ trăng tròn lại bị khốn khổ vì nỗi đau đớn của cơ thể do một trong chứng nan y gây ra. Các cụ già mỗi khi trái nắng giở giời thì lại thấy thân thể đau nhức (nhất là những người bị bịnh phong thấp) làm như các cụ là một thứ phong vũ kế vậy. Cho nên người xưa mới chủ trương rằng con người phải sống thuận với thiên nhiên. Thuận thiên giả tồn, nghịch thiên giả vong. Thuận với trời thì còn, nghịch với trời thì mất. Thâm tâm do vậy không thể trái ngược với thiên lý. Người xưa nói rằng: Cũng nhân tâm ấy há thiên lý nào, cũng là do cái lẽ đó vậy.

Con người ở các xứ Tây phương quá tin tưởng vào khoa học thực nghiệm đã phân tích, tìm hiểu, thử nghiệm sáng chế ra biết bao nhiêu điều mới lạ mà làm sao cái bệnh AIDS cho đến giờ này vẫn chưa có thuốc chữa. Mà nguyên nhân chứng bệnh này bởi đâu mà ra, nếu không phải là do những người hành động trái với tự nhiên mà có. Già yếu, bệnh tật, mệnh một là điều người Tây phương lấy làm lo lắng sợ hãi trong khi người Việt Nam chúng ta thản nhiên chấp nhận và coi đó như một sự tự nhiên. Các vị tôn trưởng gần đất xa trời thường được con cháu mua một cỗ áo tốt để sẵn trong nhà phòng khi hữu sự thì có sẵn sàng trong việc tống táng. Chẳng có ai coi quan tài là xui xẻo hay ghê sợ cả.

Cho nên trong cái ý nghĩa triết lý về Tết ở Việt Nam, ta có thể rút ra được hai bài học:

Thuận theo thiên nhiên mà sinh hoạt theo tự nhiên vì thiên lý như thế nào thì nhân tâm như thế ấy.

Tin tưởng vào luật tuần hoàn của tạo hóa. Sự khó khăn nghèo khó hiện tại chỉ có tính cách nhất thời. Mùa Đông lạnh lẽo khắc nghiệt, u ám rồi sẽ qua đi để nhường chỗ cho một mùa Xuân tươi sáng.

* Ý NGHĨA NHÂN VĂN

Cũng bởi mùa Xuân là mùa của hi vọng của sự đổi mới, cho nên ý nghĩa về nhân văn của Tết cũng đáng để chúng ta suy ngẫm:

1. Sự giao cảm giữa trời đất và con người cùng thần linh.

Mỗi năm vào dịp Tết đến, các vua chúa xưa mới làm lễ tế giao. Tế giao là lễ tế trời đất (Thiên-hoàng, Địa-kỳ). Trước Tết, khâm thiên giám chọn ngày tốt trong những ngày có số đơn (mồng) để trình vua. Vua định ngày và đích thân làm chủ tế. Theo tài liệu viết tay của thầy giảng Bénito Thiện còn tàng trữ trong thư viện Toa Thánh Vatican thì trong lễ tế giao, vua chúa cầu xin trời đất cho thiên hạ được mùa và bá tánh được an lành. Vua chúa thì tế trời đất, các quan tỉnh, phủ, huyện thì tế thần linh địa phương, chức dịch trong làng thì Thành Hoàng, gia tướng thì lễ tổ tiên. Sau này đến đời nhà Nguyễn mới không tế giao những ngày đầu năm như các triều đại cũ. Ông vua cuối cùng của nhà Nguyễn trong lần tế giao cuối cùng lại tổ chức ở Cao nguyên chứ không phải ở kinh đô và dùng một đàn voi sống bao quanh tế đàn. Mặt khác, nếu để ý nhận xét về cấp bậc của người chủ tế, ta thấy có sự phân chia về thẩm quyền. Vua chúa thì cúng tế trời đất, các quan thì cúng tế thần linh trong địa phương địa hạt, lý trưởng hay tiên chỉ thì cúng tế Thành hoàng bản tổ và gia trưởng thì cúng tổ tiên ông bà.

Trong làng đêm 30 Tết, các chức sắc trong Hội đồng Kỳ-mục cùng dân làng tụ tập tại đình làng cầu xin Thành hoàng bản thổ phù hộ cho dân làng được bình an, mùa màng được tốt, hoa lợi thâu hoạch được nhiều, súc vật được khỏe mạnh và sinh sản được nhiều. Gia trưởng thì cầu tổ tiên, ông bà, thổ thần, thổ địa phù hộ cho con cháu được khỏe mạnh, gia đạo được bình yên, mùa màng được tốt đẹp.

2. Không có biên giới ngăn cách giữa người sống và người chết.

Theo giáo sĩ Marini, một giáo sĩ người Ý sống ở Đàng Ngoài vào giữa thế kỷ 17 thì vào lúc giao thừa mọi người phải mở rộng nhà cửa để đón tổ tiên ông bà về ăn Tết với con cháu. Giường chiếu phải dọn dẹp sạch sẽ để tổ tiên, ông bà nghỉ ngơi. Ngoài hiên nhà phải đặt một chậu nước sạch, một đôi guốc, hai cây mía. Ông bà tổ tiên về ăn Tết với con cháu có nước sẵn để rửa chân, có guốc mới để đi và có mía sẵn làm gậy chống.

Chiều 30 hay tối 30 làm lễ rước ông bà về ăn Tết với con cháu, sang mồng 1 cho đến hết ngày mồng 3, mọi người trong nhà thắp hương trên bàn thờ tổ làm lễ cúng gia tiên, mời tổ tiên về hướng cỗ bàn cùng với con cháu đồng thời cầu xin tổ tiên phù hộ cho con cháu được mạnh khỏe và làm ăn được tấn tới. Sau đó, con cháu chúc tuổi ông bà cha mẹ, đầy tớ chúc chủ nhà và ông bà cha mẹ mừng tuổi cho con cháu và gia nhân. Có lẽ vì vậy mà ở Việt Nam chỉ có mừng tuổi ngày Tết, làm lễ mừng thọ vào những năm 50, 55, 60, 70, 80... tuổi mà thôi. Năm nào vào dịp Tết đến cũng chúc tuổi người lớn, người già, mừng tuổi trẻ con thì còn cần gì đến sinh nhật như kiểu Tây phương. Tổ chức sinh nhật kiểu Tây phương có tính cách cá nhân còn chúc tuổi mừng tuổi kiểu Việt Nam có tính cách gia đình và toàn thể hơn.

Xã hội Tây phương là một xã hội đấu tranh cật lực, cúc cung lao động, cần dùng đến sức mạnh của bắp thịt nhiều, cho nên những người ngoài 50 tuổi đến ngày sinh nhật thường không lấy gì làm vui vì cho rằng mình đã leo đến đỉnh đồi và bây giờ chỉ còn là thời kỳ tuột dốc. Trái lại, phong tục Việt Nam không như thế. Trong làng xã, ngoài chức vị tiên chỉ do những vị khoa bảng hay vị quan to hoặc chức cao cấp nhất đảm trách, còn có vị tiên chỉ lão tức là lão-ông có tuổi thọ cao nhất làng. Nhân tước đáng trọng nhưng thiên tước tức là tuổi thọ do trời ban cho con người còn đáng trọng hơn nhiều. Xã hội Việt Nam không coi con người là một bộ phận sản xuất, không nhìn con người như một phương tiện đầu tư mà luôn luôn tôn trọng con người một cách toàn diện. Tinh thần nhân bản của văn hóa Việt Nam chính là chỗ đó.

Cũng trong ý niệm "thờ người lúc chết cũng như khi còn sống, lúc đã mất cũng như khi còn tại thế," ta còn tục tảo mộ chiều 30 Tết. Con cháu thường phát cỏ, đắp nấm, quét vôi mộ phần ông bà tổ tiên, cắm một vài nén hương, bày một vài đồ cúng trước phần một. Nếu người sống lau chùi dọn dẹp nhà cửa để ăn Tết thì tại sao không săn sóc phần mộ tức là nhà cửa của người quá vãng trong dịp Tết đến Xuân về?

3. Tinh thần tống cựu nghinh tấn.

Tống cựu là tiễn đưa cái cũ, nghinh tân là tiếp đón cái mới. Tiễn đưa cái cũ không phải là khinh thường, coi khinh cái cũ. Cái cũ có giá trị của nó. Không có cái cũ thì làm sao có cái mới. Tuy nhiên muốn tiếp nhận cái mới phải có sự chuẩn bị.

Ngày 30 Tết Tây Định Vương Định Tạc cùng các quan quân theo hầu ra ngoài vương phủ để đi tắm sông hoặc một căn nhà gần đấy hầu thanh tẩy cuộc sống dĩ vãng, đón nhận đời sống mới trong năm tới. Không kể tới cuộc thanh tẩy cơ thể, nhà cửa cũng phải được quét dọn sạch sẽ và trang hoàng cho đẹp. Với cây nêu, với những hình cung tên, cày bừa bằng vôi bột vẽ trước sân, với những câu đối mừng Xuân, với những bức tranh Tết, với những mâm quả tử, với những đồ tam sự, ngũ sự bóng loáng với hương đèn nghi ngút, với nghi phục mới tinh, mọi người còn chuẩn bị tinh thần cho mình để tiếp nhận một năm mới, với những luồng sinh khí và những nguồn hi vọng mới.

Nguyễn Công Trứ lúc còn là một bạch diện thư sinh cùng khổ đến nỗi "ngày ba bữa vỗ bụng đau bình bịch, người quân tử ăn chẳng cầu no, đêm năm canh an giấc ngáy kho kho, đời thái bình của thường bỏ ngỏ" mỗi độ Xuân về Tết đến, vẫn không quên thắp sáng ngọn lửa hi vọng nơi tâm tưởng:

Tết nhất anh ni ai nói nghèo

Nghèo mà lịch sự đố ai theo

Bánh chưng chất chặt chừng ba chiếc

Rượu thuốc ngâm dầy độ nửa siêu

Trừ tịch kêu vang ba tiếng pháo

Nguyên tiêu cao ngất một gang nêu

Ai vui Xuân anh cũng vui Xuân với

Chung đỉnh ơn vua ngày tháng nhiều.

Cái tinh thần lạc quan, tin tưởng và hi vọng đó rất phù hợp với tôn chỉ quân tử ưu đạo bất ưu bần, bất oan thiên, bất ưu nhân (quân tử lo đạo chứ không lo nghèo, chẳng oán trời mà cũng chẳng trách người) sau này đã được tưởng thưởng xứng đáng.

Cũng trong tinh thần tống cựu nghinh tân đó phải kể tới tục phong ấn. Cuối năm, khoảng 25, 26 tháng Chạp, ấn dấu của vua chúa, quan quyền đều được lau chùi sạch sẽ cất vào hộp vì sẽ không dùng tới trong những ngày cuối năm và đầu năm. Khí giới của quân lính cũng được lau bóng và gác lên giá. Dùng binh khí trong những ngày này là sự bất tường. Qua năm mới, chọn được ngày tốt mới lấy ấn, dấu hiệu ra làm lễ khai bút, và khai ấn.

Tục đòi nợ cuối năm cũng nằm trong tinh thần trên. Ai có vay mượn công nợ gì phải lo thanh toán ngay trong năm cũ. Từ những đồ dùng nhỏ nhất mượn của nhau cho đến tư trang, tiền bạc, nếu đủ điều kiện phải lo trang trải cho thanh thỏa. Nếu không được sự đồng ý của chủ nợ cho khất lại. Nhược bằng không như thế, con nợ mà bị chủ nợ thúc dục, đòi hỏi vào những ngày đầu năm là sẽ bị không may, sẽ bị "dông" suốt năm.

Tục xông đất cũng vậy. Sáng mồng 1, chủ nhà thường hẹn trước một người khách hiền lành đứng đắn, lanh lợi vui vẻ đến sớm để xông đất. Người xông đất là người khách thứ nhất trong năm. Phải có người xông đất rồi, thì trong nhà mới mở cổng ngõ để đón tiếp mọi người và để cho người trong nhà ra đường. Người ta tin rằng, đức hạnh của người xông đất sẽ xua đuổi những cái xấu cũ ra khỏi nhà và đồng thời mang sự may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng mới cho gia chủ.

4. Biểu lộ tình hữu nghị, thân ái và bình đẳng.

Trong 3 ngày Tết, người ta đi chúc tuổi nhau. Thường thì người dưới đi chúc tuổi người trên trước. Quan quyền đi chúc tuổi vua chúa trong buổi chầu sáng mồng 1. Quân lính đi chúc Tết Cai Đội và người chỉ huy. Quan nhỏ chúc quan lớn. Con cháu chúc cha mẹ ông bà chú bác. Học trò chúc Tết thầy. Quan nhỏ thường tự mình hoặc cử người thay mình đi chúc Tết cấp trên. Đồ lễ thường là thực phẩm: rượu, trà, gạo, cau, đường, trái cây, bánh, mức, heo, gà. Quân lính khi họp nhau để đến chúc Tết viên quan chỉ huy thường theo một nghi thức trang trọng: đi đầu là Cai Đội chỉ huy từ 2 đến 6 đội (mỗi đội khoảng 30 đến 60 người lính) rồi đến lính bưng một hộp gạo và khiêng một con heo mới giết đặt trên bàn để trước mặt quan. Viên quan ngồi giữa bàn thật oai nghiêm. Quân lính lạy quan sát đất 3 lần. Quan nhận đồ Tết rồi sai quân hầu cất đi, đoạn ban quà mừng tuổi cho lính. Số quà mừng tuổi cho lính thường tương đương với giá trị của quà chúc Tết quan. Các quan không phải gửi đồ đến chúc vua chúa nhưng quan nhỏ phải gửi quà tới Tết quan lớn. Do đó nhà quan lớn tràn ngập đồ Tết. Các quan này thường đem đồ biếu này chia xẻ với cấp dưới, họ hàng, bạn bè. Quà mừng tuổi của vua chúa cho các quan thường là một bộ phẩm-phục đặt trong một cái quả (hộp). Vua chúa sai người bưng quà tới ban đồ lễ cho các quan. Đi theo có lính hầu che lọng cho hộp phẩm-phục để tỏ sự cung kính món quà vua chúa ban cho.

Trong dân gian thì con cháu chúc tuổi ông bà, cha mẹ, chú bác, cô dì, anh chị, con rể chúc Tết gia đình bên vợ (thường vào ngày mồng 2), học trò chúc Tết thầy (thường vào ngày mồng 3), bởi thế có câu ca:

Mồng một chúc Tết mẹ cha

Mồng hai tết vợ, mồng ba tết thầy.

Người ta mừng nhau gia đạo bình an, thăng quan tiến chức, nhất bản vạn lợi, đầu năm sinh trai cuối năm sinh gái, tăng phúc, tăng thọ, vân vân... Vào nhà ai cũng làm lễ gia tiên, chúc mừng nhộn nhịp và được mời ăn. Không ai được phép từ chối, vì từ chối như vậy là coi thường gia chủ, là bất lịch sự. Dù có no cách mấy đi nữa cũng phải nhấm nháp chút rượu hoặc trà hoặc ăn một vài miếng bánh lấy may. Trẻ con được tiền mừng tuổi nên vui lắm. Ai ai cũng nói, cũng chúc những điều tốt lành nhất. Những điều hiềm khích, đố kỵ được dẹp qua một bên. Tất cả đều được chuẩn bị tiếp nhận một năm mới đầy thân ái và hữu nghị.

Như vậy ý nghĩa nhân văn của Tết Nguyên Đán đã mang lại cho chúng ta 3 bài học sau đây:

- Không có biên giới ngăn cách giữa người sống và người chết, giữa thần linh với con người, trong những ngày mà Trời Đất và Người hòa hợp với nhau.

- Tết đến là dịp của mọi người nhận biết vị trí đích thực của mình trong xã hội hầu có thể sống hòa bình thân ái với mọi người trong trật tự và kỷ cương.

- Tết đến là dịp của mọi người dẹp bỏ những cái xấu, cái dở trong năm cũ hầu mưu cầu hoạch định một chương trình mới, với niềm lạc quan, tin tưởng và hi vọng trong năm mới.

* KẾT LUẬN

Vào tiền bán thế kỷ này, một số nhà văn báo chịu ảnh hưởng của Tây học đã kịch liệt đả kích những cổ tục của chúng ta. Đành rằng có những cổ tục là hủ tục cần phải bỏ, nhưng trong những cổ tộc đó không thiếu gì những mỹ tục. Nhìn qua lăng kính khoa học của Tây phương, họ chỉ thấy những cái dở, cái rởm, cái lạc hậu mà không chịu suy nghĩ học hỏi sâu xa để tìm hiểu những khía cạnh của những thuần phong mỹ tục của một dân tộc đã có hàng ngàn năm văn hiến. Họ đã đi tiên phong trong việc phá vỡ những giềng mối kỷ cương, căn bản kiến trúc của một gia đình xã hội ta, mở đầu cho sự thành công của những người đi theo chủ nghĩa duy vật hiện nay ở quê nhà. Những người Việt ở hải ngoại, vì quốc nạn phải bỏ nước ra đi vẫn mang theo trong mớ hành trang một trời quê hương. Cái mà người ta gọi là văn hóa dân tộc ở quê nhà đã bị biến tính và không còn là văn hóa dân tộc nữa. Ở hải ngoại, chúng ta bằng mọi cách phải bảo tồn sự phát triển và nền văn hóa dân tộc đích thực, bất chấp những sự tấn công và lấn át dưới mọi hình thức xuất phát từ quê nhà hay quê người.

10 món ăn 'đại kỵ' ngày Tết nếu ăn sẽ đen đủi cả năm

Với mỗi vùng miền lại có những món ăn kiêng kỵ ngày Tết khác nhau với mong muốn có được một năm mới bình an và may mắn.

Cùng với những món ăn truyền thống, với mỗi vùng miền lại có những món ăn kiêng kỵ ngày Tết khác nhau với mong muốn có được một năm mới bình an và may mắn. Người Việt Nam thường có câu: “Có thờ có kiêng, có kiêng có lành”, dưới đây là những món ăn mà bạn nên tránh xa vào dịp đầu năm.

Theo quan niệm dân gian, một số món ăn thuộc dạng đặc sản, món khoái khẩu của nhiều người, nhưng nếu ăn chúng trong những ngày đầu năm mới sẽ mang đến những điều đen đủi, không may mắn. Và quan niệm kiêng kị này cũng tùy thuộc vào từng vùng miền, vì có món được "chuộng" ở nơi này, nhưng lại được kiêng, tránh ở những nơi khác.

1. Thịt chó

Thịt chó là một thực phẩm giàu đạm nhưng đây lại là món ăn tượng trưng cho sự xui xẻo mà chúng ta nên tránh xa trong dịp Tết.

2. Mực

Mực cũng là loại thực phẩm có trong danh sách “đen” của cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Nguyên nhân của điều này xuất phát từ quan niệm “đen như mực” của ông cha ta từ nhiều năm trước.

Bữa mâm cơm ngày tết thường rất được coi trọng.

3.Thịt vịt

Cùng với thịt chó, thịt vịt cũng là biểu tượng cho sự đen đủi. Thường đầu năm hoặc đầu tháng, mọi người thường kiêng sử dụng món ăn này trong bữa ăn của gia đình mình.

4. Vịt lộn

Trứng vịt lộn cũng là món ăn thường được kiêng trong những ngày đầu năm, đầu tháng bởi quan niệm mang đến những điều xui xẻo.

5. Cá mè

Đối với người miền Bắc và người miền Trung, cá mè thường có nghĩa là “mè nheo”. Loại cá này còn khá tanh và nhiều xương nên người ta cho rằng ăn cá mè đầu năm thì cả năm sẽ bị “hãm tài”, đen đủi.

6. Tôm

Nếu người miền Bắc không kiêng kỵ tôm vào ngày Tết thì người miền Nam lại rất ít sử dụng món ăn này. Người miền Nam cho rằng tôm đầu to và đi giật lùi, nếu ăn tôm vào đầu năm sẽ khó “đầu xuôi, đuôi lọt”. Mọi việc trong năm mới sẽ không thể thuận buồm xuôi gió, không thăng tiến và phát tài phát lộc được.

7. Đu đủ

Người miền Bắc hoặc miền Nam đều quan niệm đu đủ là thứ không thể thiếu trong mâm ngũ quả, mang đến một năm đầy đủ, sung túc. Tuy nhiên, người miềnTrung lại kiêng ăn quả này.

8. Chuối

Với người miền Bắc, chuối là loại quả không thể thiếu trên mâm ngũ quả thì với người miền Nam lại tránh ăn chuối những ngày đầu năm do sợ ảnh hưởng đến việc thăng tiến.

9. Những món ăn chua, cay, chát, mặn

Đầu năm mới nhiều người thường chọn những món ăn có hương vị ngọt ngào và kỵ những món chua, cay, chát, mặn để mong cả năm cũng được hưởng những điều ngọt ngào và trọn vẹn, tránh xa đau khổ, chua chát.

10. Sầu riêng

Sầu riêng là món ăn thơm ngon bổ dưỡng nhưng lại rất kỵ ăn vào ngày đầu năm vì nhiều người sợ ăn vào sẽ gặp nhiều chuyện buồn khiến cả năm u sầu, đau khổ.

Tham khảo.